
Marta Cielińska-Idziak
Trenerka, nauczycielka, socjoterapeutka, coach, menadżer personalny.
Czy taki diabeł straszny, jak go malują?
U znacznej większości nauczycieli hasło Podstaw Programowa wywołuje na twarzach uśmiech. Mam jednak wrażenie, a nawet przekonanie, że to nie jest wyraz sympatii i entuzjazmu, a raczej wyczuwalna jest tu nuta pogardy i ironii. Są też tacy, którzy pytają „co to takiego i gdzie można to znaleźć” i to już nie jest ironia, a poważne potraktowanie sprawy.
Niestety ciągle się zdarza, że ta cała nasza wiedza o PP nie wynika z własnego doświadczenia, studium dokumentu i refleksji nad treścią, a z opowieści przekazywanych niemalże z pokolenia na pokolenie albo postów na FB rozpoczynających się mniej więcej tak: „Gdyby nie podstawa programowa, to można by z uczniami rozmawiać o emocjach…”
Nauczyciele często korzystają z gotowych programów nauczania, podręczników i zeszytów ćwiczeń, które stanowią podstawę, a nawet oś prowadzonych przez nich lekcji i bazę wiedzy dla ucznia. Nie ma w tym nic złego. Warto jednak przyjrzeć się, czy proponowane przez wydawnictwo programy i podręczniki nie zawierają więcej treści niż przewidziane w tej części PP, która dotyczy konkretnego przedmiotu oraz czy nie pomijają ważnych aspektów wskazanych w PP.
Co „wyjątkowego” znajdziemy w PP?
Podstawa Programowa to obowiązujący w szkole dokument zawierający zestaw treści nauczania oraz umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania. Umożliwia to – przynajmniej powinno – ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych na danym etapie edukacyjnym.
PP składa się z kilku części: preambuły wspólnej dla całej Podstawy oraz przypisanych do poszczególnych przedmiotów nauczanych w szkole celów kształcenia – wymagań ogólnych i treści nauczania – wymagań szczegółowych oraz warunków i sposobów realizacji. Pisana jest językiem efektów kształcenia.
„Kształcenie w szkole podstawowej stanowi fundament wykształcenia” to zdanie rozpoczyna preambułę do PP kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej. Następnie czytamy, że „zadaniem szkoły jest łagodne wprowadzenie dziecka w świat wiedzy, przygotowanie do wykonywania obowiązków ucznia oraz wdrażanie do samorozwoju”, a dzieje się to poprzez „bezpieczne warunki oraz przyjazną atmosferę do nauki, uwzględniając indywidualne możliwości i potrzeby edukacyjne ucznia”. I sedno edukacji: „najważniejszym celem kształcenia w szkole podstawowej jest dbałość o integralny rozwój biologiczny, poznawczy, emocjonalny, społeczny i moralny ucznia”.
Wstęp do PP podaje także cele kształcenia ogólnego w szkole i na pierwszym miejscu znajdziemy
„wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele)”.
Zatem jednym z ważniejszych zadań każdego nauczyciela jest ukierunkowanie ucznia ku wartościom. Żeby to zrobić, wartości przez nas deklarowane muszą być także realizowane i wytyczać kierunek podejmowanych przez nas działań, ale czy tak jest?
Ważnym celem edukacji jest także kształtowanie poczucia tożsamości (indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej) oraz godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób. Celem jest również rozwijanie kompetencji (kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość) i umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania, do czego prowadzić ma nas wartość jaką jest wiedza, która w sposób dojrzały i uporządkowany pozwala zrozumieć świat.
- A jak się ma nasze poczucie tożsamości?
- Czy my szanujemy godność swoją i innych?
- Jakie swoje kompetencje rozwijamy?
Kolejnym celem szkoły jest rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki i wsparcie uczniów w przygotowaniu własnego warsztatu pracy. Pomocne w tym będzie rozpoznawanie własnych predyspozycji i określanie drogi dalszej edukacji, otwartość wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za siebie i innych.
- A Ty lubisz się uczyć, kiedy i gdzie to robisz?
- W jaki sposób rozbudzasz swoją ciekawość, kto Cię inspiruje?
- W jakie działania społeczne się angażujesz?
Preambuła zbiera także najważniejsze umiejętności rozwijane w szkole podstawowej. Co oznacza, że na każdym przedmiocie szkolnym nauczyciele kształtują takie umiejętności jak: komunikowanie się w językach, myślenie matematyczne, poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł, kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin (z wykorzystaniem TIK), rozwiązywanie problemów społecznych (mediacje), praca w zespole i aktywność społeczna.
We wstępie do PP podkreśla się, aby na każdym przedmiocie kształtować kompetencje językowe i czytelnicze uczniów, korzystać z metod i technik informatycznych z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, a także prowadzić edukację prozdrowotną, rozwijać postawy obywatelskie i społeczne. W osobnym akapicie podkreślono, że „duże znaczenie dla rozwoju młodego człowieka oraz jego sukcesów w dorosłym życiu ma nabywanie kompetencji społecznych takich jak komunikacja i współpraca w grupie” dlatego zachęca się aby w szkołach pracować metodą projektu.
Zalety pracy tą metodą podkreślone w PP to: wspieranie w nabywaniu kompetencji takich jak współpraca i komunikacja, rozwój przedsiębiorczości i kreatywności oraz umożliwienie stosowania w procesie kształcenia innowacyjnych rozwiązań programowych, organizacyjnych lub metodycznych. „Metoda projektu zakłada znaczną samodzielność i odpowiedzialność uczestników, co stwarza uczniom warunki do indywidualnego kierowania procesem uczenia się. Wspiera integrację zespołu klasowego, w którym uczniowie, dzięki pracy w grupie, uczą się rozwiązywania problemów, aktywnego słuchania, skutecznego komunikowania się, a także wzmacniają poczucie własnej wartości. Metoda projektu wdraża uczniów do planowania oraz organizowania pracy, a także dokonywania samooceny” – czytamy w PP.
Metoda projektu może być realizowana na jednym bądź wielu przedmiotach, Projekty mogą być wykonywane indywidualnie lub zespołowo. Czas trwania pracy tą metodą zależy od potrzeb i może trwać np. tydzień, miesiąc, semestr lub być działaniem całorocznym. „W organizacji pracy szkoły można uwzględnić również takie rozwiązanie, które zakłada, że w określonym czasie w szkole nie są prowadzone zajęcia z podziałem na poszczególne lekcje, lecz są one realizowane metodą projektu”.
Rola szkoły wypełnia się na trzech płaszczyznach – dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Działania edukacyjne określone są w opracowanych przez nauczycieli szkolnych programach nauczania oraz w programie wychowawczo-profilaktyczny szkoły. Oba dokumenty muszą zawierać wymagania opisane w PP. PP nie mówi natomiast nic o podręcznikach, zatem nie ma obowiązku stosowania ich w szkole. Dobór metod, środków i źródeł do organizacji procesu dydaktycznego zależy od decyzji Rady Pedagogicznej. I warto, szczególnie podręcznikom i ćwiczeniom się przyjrzeć, bo doświadczenie wielu nauczycieli pokazuje, że ok 30% treści zawartych w materiałach proponowanych przez wydawnictwa wykracza poza i tak już obszerną PP.
PP pozwala rozmawiać z uczniami o emocjach i rozwijać kompetencje kluczowe na każdym przedmiocie
Jeśli dotarłeś do tego miejsca, to pewnie nie masz już wątpliwości, że czy to w szkolnej ławce, czy przed ekranem monitora podczas zdalnej edukacji rozmawiając z uczniami o emocjach czy wartościach realizujesz podstawę programową. Ucząc kompetencji społecznych – komunikacji, współpracy albo rozmawiając o zdrowiu fizycznym i psychicznym uczniów, czy angażując ich w pracę samorządu szkolnego albo wolontariat także realizujesz PP. Realizując projekt edukacyjny, a nie tylko i wyłącznie 45 minutowa lekcje również. Dając wybór metod i sposobów uczenia się oraz wykorzystując różne źródła wiedzy pomagasz w poznaniu siebie i kształtowaniu własnego sposobu uczenia się. I do tego też niejako zobowiązuje nas PP.
Dostrzegasz też zapewne, że PP wymaga od nauczyciela rozwijania wszystkich kompetencji kluczowych. Chociaż nie pojawia się w niej określenie „kompetencje kluczowe„, to zarówno w preambule, jak i warunkach realizacji do poszczególnych przedmiotów, znajdziemy odniesienia do każdej kompetencji kluczowej.
Więcej o kompetencjach kluczowych przeczytasz w innym wpisie na naszym blogu – zobacz.
Wielu z nas obawia się, że nie „przerobi” wszystkich celów kształcenia – wymagań ogólnych i treści nauczania – wymagań szczegółowych na swoim przedmiocie, gdy zajmie się wyżej opisanymi kwestiami, ale to nie oznacza, że PP nie jest realizowana. I choć trudno o złoty środek, to moim zdaniem warto wybierać takie treści z PP, które będą potrzebne nie tylko do zdania egzaminu czy napisania sprawdzianu, ale także przydadzą się w życiu codziennym jeszcze długo po zakończeniu edukacji formalnej.
Zobacz wpis na naszej stronie na FB, który jest komentarzem do wypowiedzi jednego ze znanych nauczycieli na temat tego, że zamiast realizować podstawę programową, rozmawia z uczniami o emocjach.
Materiały do pobrania, linki
Publikacje źródłowe
Ministerstwo Edukacji i Nauki w serwisie Rzeczpospolitej Polskiej – gov.pl podaje, że obecnie w Polskiej szkole obowiązuje Podstawa Programowa zawarta w:
Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356, ze zm.)
oraz
Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467)
Zobacz: https://www.gov.pl/web/edukacja/podstawa-programowa5 (dostęp: 22.05.2021)
Wygodny przegląd zapisów PP
Polecam przegląd podstawy programowej za pomocą strony https://podstawaprogramowa.pl/. Możemy tam wybrać etap kształcenia i przedmiot nauczania. Wszystko ułożone w przejrzysty sposób.
Wsparcie na stronie ORE
Sporo materiałów najdziemy też na stronie ORE Ośrodka Rozwoju Edukacji – publicznej placówki doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzonej przez Ministra Edukacji Narodowej https://www.ore.edu.pl/category/ksztalcenie-i-wychowanie/podstawa-programowa/
Do jakich jeszcze dokumentów warto zajrzeć pracując w szkole?
- Ustawa o systemie oświaty
- Ustawa Prawo oświatowe
- Ustawa Karta Nauczyciela
A także
- Rozporządzenie MEN – Wymagania Państwa wobec szkół i placówek
- Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w danym roku szkolnym (na rok szkolny 2020/2021 https://www.gov.pl/web/edukacja/podstawowe-kierunki-realizacji-polityki-oswiatowej-panstwa-w-roku-szkolnym-20202021)
- Dokumenty traktujące o nadzorze pedagogicznym w tym ewaluacji (np. na stronie https://www.nadzor-pedagogiczny.pl/)
Podoba Ci się ten wpis?
Podziel się nim poprzez portal społecznościowy lub wyślij link znajomemu