Uczenie się przez doświadczenie – cykl Kolba

Cykl Kolba

Twórcą modelu uczenia się przez doświadczenie (Experiential Learning Model) jest David Kolb – amerykański teoretyk, badacz procesów uczenia się. Jego koncepcje nie są nowe (powstawały już w latach 70-tych XX wieku), jednak wciąż są popularne i chętnie wykorzystywane podczas szkoleń. Coraz częściej model ten stosowany jest również przez nauczycieli w czasie lekcji.

Zgodnie z modelem Kolba efektywne uczenie się przebiega w czterech etapach powiązanych z czterema zdolnościami i aktywnościami:

  • konkretne doświadczenie (odczuwanie)
  • refleksyjna obserwacja (obserwowanie)
  • teoretyzowanie, tworzenie abstrakcyjnych hipotez (myślenie)
  • aktywne eksperymentowanie (działanie)

Proces ten jest często nazywany cyklem Kolba. Przejście przez wszystkie etapy prowadzi do rozpoczęcia nowego „obiegu”.

Kwartalnik "Doradca Kariery"

Ten artykuł ukazał się na łamach kwartalnika "Doradca Kariery" nr 2019/2. Jego autorem jest Grzegorz Idziak.

David Kolb połączył etapy procesu uczenia się z różnymi stylami uczenia się. Style te są osobistymi  preferencjami stanowiącymi kombinację zdolności i aktywności związanych z poszczególnymi etapami uczenia się i mogą w różnym natężeniu dominować u poszczególnych osób.

Stosowanie w procesie uczenia czterech etapów cyklu Kolba daje szansę na to, by każdy z uczestników tego procesu odnalazł to, co jest najlepsze dla jego osobistego stylu uczenia.

David Kolb i Roger Fry określili 4 style uczenia się[1]:

  • styl dywergencyjny (doświadczenie/odczuwanie + obserwacja/obserwowanie) – charakteryzuje się dużą wyobraźnią, łatwością generowania pomysłów, patrzeniem z różnych perspektyw, skupieniem na ludziach, szerokim zainteresowaniem kulturą
  • styl asymilacyjny (obserwacja/obserwacja + teoria/myślenie) – charakteryzuje się łatwością tworzenia modeli teoretycznych na bazie rozumowania indukcyjnego oraz większym skupieniem na abstrakcyjnych ideach niż na ludziach
  • styl konwergencyjny (teoria/myślenie + eksperymentowanie/działanie) – charakteryzuje się zdolnością do praktycznego wykorzystania pomysłów, skupieniem na rozumowaniu dedukcyjnym, niskim poziomem emocjonalności oraz wąskimi zainteresowaniami
  • styl akomodacyjny (eksperymentowanie/działanie + doświadczenie/odczuwanie) – charakteryzuje się dużą chęcią działania i gotowością do podejmowania ryzyka, łatwością działania w sytuacjach wymagających natychmiastowej reakcji, intuicyjnym podejściem do rozwiązywania problemów

Peter Honey i Alan Mumford w nieco inny sposób zdefiniowali style uczenia się odpowiadające poszczególnym etapom cyklu Kolba[2]:

  • Aktywista (doświadczenie/odczuwanie) – uczy się prze działanie, chętnie i w pełni angażuje się w nowe doświadczenia, myśli w sposób otwarty; lubi wyzwania, burze mózgów, rozwiązywanie problemów, dyskusje grupowe, odgrywanie ról, współzawodnictwo
  • Refleksyjny (obserwacja/obserwowanie) – uczy się przez obserwowanie i zastanawianie nad tym, co się wydarzyło, woli stać z boku, obserwować i analizować doświadczenie z różnych perspektyw poszukując właściwych wniosków, zbiera drobiazgowe dane potrzebne do analizy; lubi dyskusje w parach, indywidualną analizę w oparciu o wskazówki, wywiady, informacje zwrotne, lubi być w cieniu
  • Teoretyk (teoretyzowanie/myślenie) – uczy się przez zrozumienie teorii, preferuje modele, schematy, fakty; analizuje i syntetyzuje informacje układając je w logiczną całość; lubi pracę z modelami teoretycznymi, statystykami, cytatami, prawdziwymi historiami; działa w sposób systematyczny dochodząc do rozwiązań krok po kroku łącząc nową wiedzę z własnymi teoriami
  • Pragmatyk (eksperymentowanie/działanie) – w jego uczeniu się ważny jest aspekt praktyczny, chce wiedzieć w jaki sposób wykorzystać zdobytą wiedzę w realnym życiu; z rezerwą podchodzi do gier i teorii, jeśli nie widzi ich przełożenia na praktykę; lubi eksperymentować i wypróbowywać nowe rozwiązania, żeby sprawdzić, czy działają; potrzebuje czasu na to, by znaleźć możliwości zastosowania pomysłów w życiu; lubi analizę przypadków, rozwiązywanie problemów, dyskusje

[1] Zob. http://infed.org/mobi/david-a-kolb-on-experiential-learning/ (08.03.2019)
[2] Zob. https://www2.le.ac.uk/departments/doctoralcollege/training/eresources/teaching/theories/honey-mumford (08.03.2019)

Wykorzystanie cyklu Kolba polega na przeprowadzaniu procesu uczenia w następujących po sobie etapach. Każdy z nich ma swoją specyfikę. Poszczególni uczestnicy szkolenia czy lekcji mogą z różną intensywnością angażować się na poszczególnych etapach, zależnie od dominującego u nich stylu uczenia się.

Jeśli chcesz przeprowadzić szkolenie/lekcję wykorzystując cykl Kolba, możesz skorzystać z poniższych wskazówek odnoszących się do jego poszczególnych etapów.

Cykl Kolba

Konkretne doświadczenie

  • Zaproponuj ćwiczenie, zadanie (odgrywanie ról, tworzenie plakatu, gra, obejrzenie poruszającego filmu itp.)
  • Stwórz możliwość przeżycia doświadczenia – zrób wprowadzenie, wzbudź ciekawość, podaj jasne instrukcje (zadbaj, by zadanie wzbudzało emocje, ponieważ one sprzyjają uczeniu się)
  • Upewnij się, że wszyscy zrozumieli na czym polega zadanie
  • Czuwaj nad przestrzeganiem reguł i bezpieczeństwem fizycznym i emocjonalnym uczestników

Przykładowe pytania, które możesz zadać na tym etapie:

  • Kto ma potrzebę doprecyzowania swojej roli/zadania?
  • Jakie są Wasze wątpliwości co do instrukcji/reguł?

Refleksyjna obserwacja

  • Rozpocznij rozmowę nt. doświadczenia
  • Moderuj dyskusję, stwórz warunki do bezpiecznej rozmowy – w razie potrzeby ustal jej reguły (np. kolejność i długość wypowiedzi)
  • Zachęć uczestników do dzielenia się spostrzeżeniami, odczuciami – zacznij od tych, którzy byli najbardziej zaangażowani emocjonalnie (np. osoby odgrywające role), a następnie oddaj głos obserwatorom
  • Pozwól na ujawnienie emocji związanych z przeżytym doświadczeniem i na nabranie emocjonalnego dystansu do niego („wentylacja emocji”, „wyjście” z doświadczenia)
  • Pomóż uczestnikom w zebraniu ważnych informacji i danych z doświadczenia

Przykładowe pytania, które możesz zadać na tym etapie:

  • Co się wydarzyło?
  • Co dało się zaobserwować?
  • Jakie zachowania się powtarzały?
  • Jaka była rola poszczególnych osób?
  • Jakie odczucia, emocje towarzyszyły podczas doświadczenia?
  • Co było zaskakujące?
  • W jakim stopniu osiągnięto założony cel?
  • Co pomagało, a co utrudniało działanie?
  • Czego uczy przeżyte doświadczenie?

 Tworzenie abstrakcyjnych teorii i hipotez

  • Spytaj o wnioski i uogólnienia, które można sformułować na podstawie doświadczenia i obserwacji
  • Przekaż lub zbierz od uczestników informacje nt. opracowanych teorii i modeli, a w razie konieczności skonfrontuj je z wynikami doświadczenia i obserwacji
  • Wraz z uczestnikami nazwijcie prawidłowości i mechanizmy kierujące działaniami i przeżyciami obserwowanymi w doświadczeniu
  • Pomóż zebrać wnioski z obserwacji i połączyć je z teorią i modelami
  • Zaprezentuj teorię w postaci mini-wykładu i dyskusji z uczestnikami

Przykładowe pytania, które możesz zadać na tym etapie:

  • Jakie prawidłowości można zauważyć na podstawie doświadczenia i naszej refleksji?
  • Jak można to wyjaśnić?
  • Jak można sformułować wnioski w kilku punktach?
  • Jak działają mechanizmy rządzące tymi zjawiskami?
  • Jakie teorie odpowiadają lub zaprzeczają temu, co zostało przeżyte w doświadczeniu?

Aktywne eksperymentowanie

  • Pomóż znaleźć powiązania pomiędzy doświadczeniem, refleksją, teorią a realnym życiem
  • Zaproponuj wypróbowanie nabytych umiejętności w bardziej realnym ujęciu (np. poprzez symulację)
  • Pomóż w transferze treści i przeżyć edukacyjnych do praktyki życiowej (w krótkiej i długiej perspektywie) – np. przez zaplanowanie konkretnych kroków, które pozwolą wykorzystać zdobyte doświadczenia w realnych sytuacjach

Przykładowe pytania, które możesz zadać na tym etapie:

  • Jak doświadczenie z ćwiczenia przełoży się na praktykę?
  • Jak możesz wykorzystać to, czego się nauczyłeś?
  • Jakie są możliwe zastosowania zdobytej wiedzy, umiejętności?
  • Jakie kroki podejmiesz, żeby wykorzystać zdobytą wiedzę/umiejętności?
  • Co teraz zmienisz w swoim sposobie działania/pracy?

Projektowanie procesów edukacyjnych w oparciu o cykl Kolba ułatwia rozwój uczestników o różnym poziomie dominacji poszczególnych stylów uczenia się. Trzeba jednak pamiętać o tym, że edukatorzy również mają swoje preferencje związane ze sposobem uczenia się i najczęściej uczą innych w taki sposób, w jaki sami lubią się uczyć. Przyczyny takiego podejścia mogą być różnorodne:

  • przekonanie o słuszności danego sposobu (skoro działa na mnie, zadziała na innych)
  • łatwość w przygotowaniu się (kiedy czegoś często używam, łatwiej zastosuję to w pracy z innymi)
  • niechęć do angażowania innych w aktywności, których sam nie lubię (inni też ich pewnie nie lubią)
  • brak wiary w skuteczność aktywności, które mi nie pomagają w uczeniu się (skoro mi nie pomagają, to nie pomagają innym)
  • stereotypu o uczeniu się (np. ćwiczenia i zabawy są stratą czasu, wykład jest najlepszą formą przekazania wiedzy)
  • niechęć do odkrywania się (w doświadczeniu trzeba często ujawnić swoje słabe strony, skonfrontować się z innymi, a w podczas refleksji odkryć i obronić swoje zdanie)

Nietrudno zauważyć, że takie podejście może znacząco utrudnić proces uczenia się uczestnikom zajęć. Stąd potrzebny jest wysoki poziom refleksyjności edukatorów oraz umiejętność świadomego dobierania metod edukacyjnych.  

Trudnością w pracy z grupami szkoleniowymi czy klasami może być również to, że często uczestnicy o wyraźnie dominującym stylu uczenia się unikają aktywności odpowiadających preferencjom innych  (np. teoretyk uważa ćwiczenia za bezsensowne, a pragmatyk jest zmęczony zbyt długą refleksją). Sposobem na pokonywanie tych trudności jest uświadamianie uczestnikom różnorodności stylów uczenia się, unikanie wartościowania ich oraz budowanie w grupie relacji opartych na szacunku wobec każdego uczestnika.

Podoba Ci się ten wpis?

Podziel się nim poprzez portal społecznościowy lub wyślij link znajomemu

Jeśli szukasz więcej inspiracji przejdź do naszego bloga.

2 odpowiedzi na “Uczenie się przez doświadczenie – cykl Kolba”

Dla każdego trudny będzie inny element tego cyklu. Refleksyjna obserwacja jest często lekceważona, a to właśnie ona jest okazją do samodzielnego uczenia się na podstawie doświadczenia.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *